LUZOZĄB. Notatki o Tadeuszu Borowskim i innych poetach okupacyjnych

Sprawdziły się wszelkie apokaliptyczne wizje świata nienormalnego, ogłupiałego od zbrodni  i mordów. Piekło przybrało  realne kształty, śmierć stała się zjawiskiem powszechnym, jedynie statystyczną jednostką.

    „Pożegnanie z Marią” stanowi autentyczny dokument, graniczący z pedantycznym sprawozdaniem  z tamtych lat. Odnosi się ono do czasów, kiedy młody polonista pracował  w firmie Pędzich, w składzie materiałów budowlanych na ulicy Skaryszewskiej w Warszawie.  Sprawia ono wrażenie reportażu  i zawiera mnóstwo elementów autobiograficznych. Stanowi obrachunek z tamtymi „czasami pogardy”, dając obraz z lekka przyciemniony, odpowiednio zbrutalizowany, choć nie pozbawiony  rysów poetyckich.  Brudna ulica  urasta prawie do  symbolu okupacyjnych dni, ukazując niepatetyczną stronę apokalipsy. Tam na placu z materiałami budowlanymi, wśród nieustannie cwaniacko  kombinujących i węszących za interem ludzi, Borowski  zapoznawał się z życiem. Nikt bardziej od niego nie pokazał   tego wzajemnego  powiązania spraw wielkich z małymi krętactwami, owej charakterystycznej atmosfery okupacji, gdzie bohaterstwo  przeplatało się z nikczemnością , a nawet zbrodnią, natomiast  brudny handel z poezją. Ten pospolity i  wykoślawiony handel dominował nad  całością życia miasta, był jego organizatorem i bóstwem, stwarzał okazję do wybicia się   - świat przecież należał do ludzi odważnych, ale ta akurat odwaga jest tu synonimem sprytu. Nawet poezja z punktu widzenia ulicy Skaryszewskiej stanowi towar do zbycia. Jest to daleka aluzja do autorskiego tomiku „Gdziekolwiek ziemia” albo tylko autoironiczna uwaga o tej twórczości. ( ... ) 

Zmierzał do  pełnej intelektualno-moralnej  oceny współczesnych mu doświadczeń historycznych, do ich etycznego i historiozoficznego  uogólnienia.

Tadeusz Gajcy

Wizyjno-metafizyczny  charakter twórczości, uogólnienie tragedii generacji.